बक्षीसपत्र वैध होण्यासाठी .. - ऍड. रोहित एरंडे ©

  माझा फ्लॅट  मी  नोटरी केलेल्या बक्षीस पत्राद्वारे माझ्या मुलाच्या नावे केला आहे. मात्र  सोसायटी या नोटरी -बक्षीसपत्राला मानायला तयार नाही आणि कोर्टातून ते सिध्द करून आणण्यास सांगत आहे आणि तो पर्यंत मुलाला सभासदत्व देण्यास नकार देत आहे. तर या बाबतीतला कायदा काय आहे ?

एक वाचक, पुणे. 

कुठल्याही २ किंवा अधिक  व्यक्तींच्या 'हयातीमध्ये' एखाद्या स्थावर मिळकतीमधील  मालकी हक्क हा  खरेदीखत,  हक्कसोड पत्र, वाटप-पत्र किंवा बक्षीसपत्र यांसारख्या 'नोंदणीकृत' दस्तानेच तबदील केला जाऊ शकतो,केवळ नोटरी केलेल्या दस्ताने नव्हे . तर आपल्या प्रश्नाच्या अनुषंगाने  बक्षीसपत्राबद्दलच्या (Gift  Deed )  कायदेशीर तरतुदी थोडक्यात अभ्यासू. 

१. स्वतःच्या मालकिची आणि 'अस्तित्वात' (existing) असलेली स्थावर किंवा जंगम मिळकत  बक्षिस पत्राने तबदील म्हणजेच ट्रान्सफर  करता येते. जो मिळकत लिहून देतो त्यास डोनर असे म्हणतात आणि ज्याला मिळते त्याला डोनी म्हणतात.  थोडक्यात  जी गोष्ट अस्तित्वात नाही तिचे बक्षीसपत्र करता येत नाही. संपूर्ण मिळकतच  बक्षीस द्यावी लागते असे नाही, मिळकतीमधील ठराविक हिस्सा देखील देता येतो. 

२.  विना मोबदला केलेले खरेदीखत हे बेकायदेशीर ठरते, पण बक्षीस पत्र हे "विना-मोबदलाच" असावे  लागते.  तसेच  काही अटींना अधीन राहून म्हणजेच "कंडिशनल" बक्षीस पत्र देखील करता येते आणि अश्या तिची पूर्तता न झाल्यास बक्षीसपत्र रद्द करण्याचा अधिकार डोनरला असतो. 

३. मात्र बक्षीसपत्र हे प्रेमापोटी, आपुलकीपोटीच असले पाहिजे अशी व्यवहारात पध्दत  असली तरी अशी अट कायद्यात नाही.   

४. स्थावर    मिळकतीचे बक्षीसपत्र वैध  होण्यासाठी  ते नोंदणीकृत करणे  म्हणजेच "रजिस्टर" करणे कायद्याने बंधनकारक  आहे. त्यावर डोनर, तसेच २ साक्षीदारांनी सही करणे गरजेचे आहे. सर्वात महत्वाचे म्हणजे डोनीने  देखील "बक्षीस पात्र मान्य आहे" असे लिहून  सही  करणे गरजेचे आहे.   जंगम (मुव्हेबल) मिळकतीचे बक्षिसपत्र हे नोंदणीकृत दस्ताने किंवा प्रत्यक्ष त्या वस्तूचा ताबा देऊन करता येते. 

५. बक्षिस पत्र आणि स्टॅम्प ड्युटी :

महाराष्ट्र स्टॅम्प ऍक्ट अन्वये बक्षीसपत्र नोंदविण्यासाठी  अनुच्छेद ३४ अन्वये स्टॅम्प ड्युटी भरावी लागते. ठराविक नात्यांमध्ये आणि निवासी  किंवा शेतीच्या जागेसंदर्भात केल्या जाणाऱ्या बक्षीसपत्राला स्टँम्पड्युटी मध्ये सवलत आहे. 

६.    बक्षीस पत्र 'अपवादात्मक' परिस्थितीमध्येच रद्द करता येते. 

जर एखादी विशिष्ट गोष्ट  समजा घडली तर  बक्षीसपत्र रद्द होईल, असे जर डोनर आणि डोनी  ह्यांनी ठरविले असेल  आणि तशी गोष्ट घडली तरच  बक्षीसपत्र रद्द होऊ शकते. मात्र अशी विशिष्ट  गोष्ट घडणे किंवा न घडणे ह्यावर  डोनरचे   नियंत्रण असेल, तर असे बक्षीसपत्र  रद्द करता येत नाही. तसेच ज्याप्रमाणे एखादा करार रद्द करता येतो ती कारणे सिध्द झाल्यास (फ्रॉड, फसवणूक, धमकी इ. ) बक्षीपत्र रद्द करता येते .

७. ज्येष्ठ नागरिकांना दिलासा,

२००७ सालच्या ज्येष्ठ नागरिक संरक्षण   कायद्याच्या कलम  २३ प्रमाणे एखाद्या ज्येष्ठ  नागरिकाने  त्याचा 'नीट सांभाळ करणार' या अटीवर कोणाला   बक्षीसपत्र   करून दिले, परंतु त्या व्यक्तीने - डोनीने असा सांभाळ केला नाही    हे सिद्ध झाल्यास, असे बक्षीस पत्र हे लबाडीने करून घेतले असे गृहीत धरून संबंधित ट्रिब्युनल कडून रद्द होऊ शकते,  मात्र अशी स्पष्ट अट  बक्षीसपत्रामध्ये लिहिणे क्रमप्राप्त आहे असे सर्वोच्च न्यायालयाने नमूद केले आहे. 

तरी आपल्या केसमध्ये बक्षीसपत्र केवळ नोटरी केले असल्यामुळे ते वैध  नाही आणि म्हणून सोसायटी ते नाकारू शकते. परंतु त्यासाठी कोर्टात जाण्याचा सल्ला देण्याची  काही एक गरज नाही. त्यामुळे तुम्ही  रितसर बक्षीसपत्र नोंदवा म्हणजे सोसायटीला ते मान्य करावे  लागेल. 

ऍड. रोहित एरंडे ©