निष्काळजीपणामुळे श्वान चावल्यास मालकावर फौजदारी कारवाई होऊ शकते. ॲड. रोहित एरंडे ©

   निष्काळजीपणामुळे  श्वान चावल्यास मालकावर फौजदारी  कारवाई  होऊ शकते. 

ॲड. रोहित एरंडे © 

प्रश्न : आमच्या  सोसायटीमध्ये  एका  सभासदाने त्याचं फ्लॅटमध्ये २ कुत्रे पाळले आहेत, जे सारखे भुंकत असतात आणि बऱ्याचदा सभासदांच्या अंगावर येतात आणि बाकीच्या सभासदांना त्याची खूप  भिती वाटते. एक-दोन सभासदांना त्याचा 'प्रसाद' मिळाला आहे  देखील आहे. त्याचे मालक स्वच्छतेची नीट काळजी घेत नाहीत आणि काही सांगायला गेल्यास सतत 'पेटा कायद्याची धमकी देतात.      सोसायटी पदाधिकारी याकडे सोयीस्कर दुर्लक्ष करीत आहेत. या सर्वाचा आम्हाला आणि इतर सभासदांनाही खूप त्रास होत आहे   तरी या बाबत कृपया मार्गर्दशन करावे..

एक वाचक पुणे.

 पु.ल. ज्यांना "पाळंदे" असे मजेने संबोधायचे   असे    प्राणी पाळणारे मोजके लोक आणि इतर सभासद यांच्यामध्ये वादावादी होतेच. कुत्री, मांजरी पाळण्यास कायद्याने बंदी नाही  आणि कित्येक जण योग्य ती काळजी घेऊन पाळतात देखील. परंतु काही सभासद नीट काळजी घेत नाहीत. कुठलेही प्राणिप्रेम हे कायद्यापेक्षा मोठे होऊ शकत नाही आणि पेटा कायदा देखील याला अपवाद नाही.   आपल्या प्रश्नाचे उत्तर  "आपल्या वागणुकीमुळे शेजारच्यांना त्रास होऊ नये" या  नागरिक शास्त्रातील अतिशय मूलभूत परंतु महत्वाच्या शिकवणुकीत आहे आणि याचीच भलामण    मा. मुंबई उच्च न्यायालयाने  जिग्नेश ठाकोर विरुद्ध दिलीप शहा , २०१६(६) महा.लॉ  जर्नल , पान क्र. ३७४, मा. न्या. आर. एम . सावंत,)  ह्या निकालात केली आहे.   

'अश्या त्रासाचा फार गवगवा  न करता शेजार धर्म पळून थोडा त्रास सहन करावा'  हा प्राणीप्रेमी सभासदाचा अनाहूत सल्ला   फेटाळताना  'पक्ष्यांची घाण खाली लोकांच्या अंगावर पडून त्यांना त्रास होतो' हेच सिध्द  करतो   , असे  उच्च न्यायालयाने  नमूद केले.   

   तसेच  "कोणीही आपल्या जागेचा वापर हा दुसऱ्यांना त्रास होईल अश्या पद्धतीने करू शकत नाही". या  पंजाब उच्च न्यायालयाच्या दर्शन राम वि. नजर राम ह्या १९८८ मधील निकालाचाही आधार मुंबई उच्च न्यायालायने घेतला. हा आधार घेताना न्यायालायने १८६८ मधील इंग्लंडमधील हाऊस ऑफ लॉर्ड या कोर्टाने रायलेंन्ड्स वि. फ्लेचर या "Law  of  Torts"  वरील निकालाचा  आधार घेतला.  "उत्तरदायित्व नियम" या तत्वाप्रमाणे आपल्या एखाद्या कृतीमळे दुसऱ्याला नुकसान झाल्यास ते भरून देण्याची जबाबदारी आपल्यावर असते, असे हाऊस ऑफ लॉर्डने नमूद केले आणि आजही हा निकाल अनेक ठिकाणी लागू होतो. 

थोडक्यात प्राणिप्रेम असो किंवा स्वतःची वागणूक, त्याचा  अतिरेक होऊन  दुसऱ्यांना त्रास होता कामा नये असेच या निकालांचे सार  आहे. म्हणूनच हाऊस ऑफ लॉर्डच्या आधीही समर्थांनी द्रष्टेपणाने अज्ञ लोकांच्या लक्षणांमध्ये  'मर्यादेविण पाळी सुणे (श्वान), तो एक...  असे नमूद करून ठेवले आहे. 

तुमच्या प्रश्नाच्या अनुषंगानेच नुकतेच मुंबई मधील मुख्य न्यायदंडाधीकाऱ्यांनी  एका कुत्रे-मालकाला आयपीसी कलम ३२४ ("धोकादायक शस्त्रे किंवा इतर कारणांनी  स्वेच्छेने दुसऱ्याला दुखापत करणे) आणि २८९ (आपल्या ताब्यात असलेल्या प्राण्याचा योग्य प्रकारे सांभाळ न केल्यामुळे किंवा त्यातून मानवी जीवनाला धोका निर्माण झाल्यास मालकाला शिक्षा होऊ शकते) अन्वये दोषी धरून ४ महिने सश्रम कारावासाची शिक्षा सुनावली. या केसमध्ये फिर्यादीने श्वान-मालकाला विनंती केली की त्याच्या मुलाला कुत्र्यांची भीती वाटते त्यामुळे लिफ्टमधून आधी त्यांना खाली येऊ देत, मग श्वान-मालक श्वानासह  खाली  येऊ  शकतो. परंतु यास श्वान मालकाने  दाद न देता श्वानासह लिफ्ट मध्ये बळजबरीने प्रवेश केला आणि या प्रकारात मालकाने उसकावल्यामुळे  त्या श्वानाने फिर्यादीच्या हाताचा चावा  घेतला आणि वर श्वान मालकाने काय करायचे ते कर, अशी दुरुत्तरे केली. त्यामुळे फिर्यादीने पोलीस तक्रार केली आणि गुन्हा दखल झाला. अखेर कोर्टाने साक्षी पुरावे, सीसीटीव्ही फुटेज   आधारे  श्वान मालकाला दोषी धरले. अर्थात या केसमध्ये मालकाने मुद्दामहून खोडी काढल्याचे आणि नीट काळजी न घेतल्याचे  सिध्द झाले, त्यामुळे प्रत्येक  केसच्या फॅक्टस बघणेही गरजेचे आहे. 

 या बाबतीत  प्राण्यांच्या एका डॉक्टरांचे विधान मला कायम आठवते "कुत्र्याला   माणूस बनवायचा हट्ट करू नका  आणि तुम्ही कुत्रा  बनू नका'.     त्यामुळे  सदरील सभासदाचे वर्तन हे उपविधी ४८ (अ) अन्वये कारवाईस पात्र असून सोसायटीने उपविधी ४८ (बी ) प्रमाणे कारवाई करणे क्रमप्राप्त आहे.  दुर्दैवाने  श्वान दंश झाल्यास पोलीस तक्रार करता येईल. कायद्याचे अज्ञान हा बचाव नसला तरीही आपल्यासाठी एकदा या सर्व कायद्याची गंभीरता श्वानमालकाला लेखी निदर्शनास आणावी, ज्याचा  पुढे फायदा होईल.  

 ॲड. रोहित एरंडे ©