अविवाहित व्यक्तींच्या मिळकतीची विभागणी - ॲड. रोहित एरंडे. ©
आम्ही दोघे सत्तरी पार केलेले सख्खे बहीण भाऊ आहोत, दोघेही अविवाहित आहोत. आमच्या मृत्युनंतर आमच्या दोघांच्या स्वकष्टार्जित मिळकतीचे विभाजन कसे होईल ?
एक वाचक, डोंबिवली
एखाद्या मिळकतीमध्ये मालकी हक्क हा व्यक्तींच्या हयातीमध्ये खरेदीखत, बक्षीसपत्र, हक्कसोड पत्र, वाटप-पत्र यांसारख्या नोंदणीकृत दस्तानेच तबदील होऊ शकतो. तर एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या मिळकतीमधील मालकी हक्क हा मृत्यूपत्राने (टेस्टमेंटरी सक्सेशन) किंवा मृत्यूपत्र केले नसेल तर वारसा हक्काने (इंटेस्टेट सक्सेशन ) तबदील होऊ शकतो. खरेदीखत, बक्षीसपत्र , मृत्युपत्र ह्यायोगे मिळालेली मिळकत ही स्वकष्टार्जित / स्वतंत्र मिळकत धरली जाते.
तर एखादा हिंदू पुरुष आणि स्त्री मृत्यूपत्र न करता मरण पावले तर त्यांच्या स्वकष्टार्जित संपत्तीची विभागणी वेगवेगळ्या तरतुदींप्रमाणे होते. ह्यासाठी ढोबळ मानाने कायद्याने क्लास-१ -हेअर्स (वारस) आणि क्लास-२-हेअर्स (वारस) अशी विभागणी केलेली आढळते. .
*हिंदू पुरुष आणि मिळकतीचे विभाजन* :
एखादा हिंदू पुरुष मृत्यूपत्र न करता मरण पावल्यास त्याची स्वकष्टार्जित मिळकत हि हिंदू वारसा कायद्याच्या कलम ८ अन्वये सर्व प्रथम त्याचे क्लास-१ हेअर्स यांना समान हक्काने मिळते, ज्यांच्यामध्ये प्रामुख्याने त्याची विधवा पत्नी, मुलगा -मुलगी (मुले) , आई , जर मुलगा -मुलगी आधीच मयत झाली असल्यास त्यांची मुले (नातवंडे), मुलाची विधवा पत्नी (सून) इ. चा समावेश होतो. जर का क्लास-१ वारसांपैकी कोणीही नसेल, तर मग क्लास-२ वारसांकडे अशी संपत्ती जाते. क्लास-२ हेअर्स मध्ये प्रामुख्याने वडील, मुलाच्या किंवा मुलीच्या मुलीचा मुलगा किंवा मुलगी (पतवंडे), भाऊ -बहीण, चुलते इ. ह्यांचा समावेश होतो.
*हिंदू महिला आणि मिळकतीचे विभाजन* :
हिंदू वारसा कायदा कलम १४ अन्वये महिलांना एखादी मिळकत वारसाने, वाटपाने , पोटगीसाठी किंवा पोटगीच्या फरकापोटी, मृत्यूपत्र किंवा बक्षीसपत्राने किंवा खरेदीने, स्त्रीधनापोटी इ. प्रकारे आणि कोणाकडूनही मिळाल्यास ती महिला अश्या मिळकतींची संपुर्ण मालक होते. अर्थात, ज्या मिळकतींमध्ये फक्त तहहयात राहण्याचा हक्क दिला असेल त्या मिळकतीचा अपवाद सोडून.
*निपुत्रिक महिला आणि मिळकतीचे विभाजन* :
कलम १५(१) प्रमाणे जर का एखादी हिंदू महिला मृत्यूपत्र न करता मरण पावल्यास तिची मिळकत सर्वात प्रथम तिचा नवरा, मुलगा-मुलगी, जर मुलगा -मुलगी आधीच मयत झाली असल्यास त्यांची मुले (नातवंडे) ह्यांच्यामध्ये समानरीत्या विभागली जाईल. ह्यांच्यापैकी कोणीच नसेल तर मग नवऱ्याचे वारसांकडे, आणि ते नसतील तर आई-वडील, तेही नसतील तर वडिलांच्या वारसांकडे आणि शेवटी आईच्या वारसांकडे मिळकत जाईल. 'महिलेच्या मृत्यूनंतर अशी मिळकत हि मिळकतीच्या उगमाकडेच जाईल' ही कलम १५(२) मधील पूर्व अट लक्षात घ्यावीच लागते.
त्यामुळे जर महिलेला एखादी मिळकत तिच्या वडील किंवा आईकडून मिळाली असेल आणि ती महिला निपुत्रिक (issueless ) असेल म्हणजेच तिचे मुलगा-मुलगी किंवा जर मुलगा -मुलगी आधीच मयत झाली असल्यास त्यांची मुले (नातवंडे) ह्यांपैकी कोणी वारस हयात नसतील तर अशी मिळकत हि कलम १५ (१) प्रमाणे न जाता केवळ त्या महिलेच्या वडिलांच्या वारसांकडेच जाईल, तसेच जर का मिळकत नवऱ्याकडून किंवा सासऱ्यांकडून आली असेल आणि वरीलप्रमाणेच ति निपुत्रिक असेल , तर अशी मिळकत हि तिच्या मृत्यूनंतर फक्त तिच्या नवऱ्याच्या वारसांकडे जाईल, ही तरतूद जरी आपल्याला लागू नसली तरी इतरांसाठी महत्वाची आहे.
तुम्ही दोघांनीही मृत्यूपत्र केले नाही आणि. दोघांपैकी जो राहील त्याला दुसऱ्याची मिळकत मिळेल, परंतु समजा तुम्ही दोघेही एकदम गेलात तर ? अशी शक्यता गृहीत धरून तुम्ही दोघांनी मृत्यूपत्र करून ठेवावे. ते नोंदणीकृत असल्यास अधिकच उत्तम, म्हणजे पुढील त्रास वाचतील.
*ॲड.रोहित एरंडे.©*
Comments
Post a Comment