नॉमिनी सभासदाला मतदानाचा हक्क : ॲड. रोहित एरंडे ©

 नॉमिनी सभासदाला   मतदानाचा हक्क : ॲड. रोहित एरंडे ©

आमच्या फ्लॅटसाठी माझ्या वडिलांनी मला नॉमिनी नेमले होते त्याआधारे  वडिलांच्या मृत्युनंतर मी सोसायटीमध्ये सभासदत्व मिळविण्यासाठी अर्ज दिला, पण   सोसायटीने माझे नाव शेअर सर्टिफिकेटवर प्रोव्हिजनल सभासद म्हणून लावले आणि जो पर्यंत कोर्टातून वारसा हक्क प्रमाणपत्र अनंत नाही तो पर्यंत   मी  मतदान करू शकत नाही    असे म्हणून सोसायटी मला  कुठल्याही सभांमध्ये भाग घेऊन देत नाही. सोसायटी रिडेव्हल्पमेंटला जाण्याचे ठरवत आहे. कृपया मार्ग सांगा. 

एक वाचक,  पुणे. 

उत्तर : सोसायटीमध्ये मूळ सभासद मयत झाल्यानंतर त्याच्या वारसांमध्ये आणि नॉमिनी मध्ये बऱ्याचदा वाद निर्माण होतात .  परंतु सहकार कायद्यात   झालेल्या बदलाप्रमाणे कलम १५४(बी) हे नवीन कलम   ९ मार्च २०१९ पासून दाखल झाले आहे, . ज्यायोगे सभासदांच्या व्याख्येमध्ये  पहिल्यांदाच नॉमिनी म्हणून नेमलेल्या व्यक्तीला "प्रोव्हिजनल मेंबर " म्हणजेच  थोडक्यात  कारणापुरता  /तात्पुरता सभासद म्हणून मान्यता मिळाली आहे. जो पर्यंत मयत सभासदाचे कायदेशीर वारस कोण हे ठरत नाही तो पर्यंत नॉमिनीला "प्रोव्हिजनल मेंबर " म्हणून सभासदत्व दिले जाईल, असे व्याख्येमध्ये नमूद केले आहे.  त्यामुळे सोसायटीने तुमचे नाव प्रोव्हिजनल सभासद म्हणून लावले आहे ते योग्य आहे. तुमच्या केसमध्ये इतर सहा-सभासद असलयाचे दिसून येत नाही. 

 पुढील कलम  १५४(बी)( १३)  योगे सभासदाच्या  निधनानंतर मृत्युपत्र, वारस हक्क प्रमाणपत्र, कौटुंबिक व्यवस्थापत्र (फॅमिली अरेंजमेंट) ,याद्वारेअथवा कोर्ट ऑर्डर याद्वारे वारस कोण हे ठरेल परंतु तो पर्यंत  नॉमिनीस तात्पुरते (प्रोव्हिजनल) सदस्यत्व देता येते .  

परंतु जर एखाद्या सभासदाने नॉमिनेशनच  केले नसेल, तर सोसायटी कमिटी त्यांच्या अखत्यारीत आणि त्यांच्या मते जी व्यक्ती कायदेशीर वारस असू शकेल अश्या व्यक्तीस उपविधी ३५ अन्वये योग्य ती प्रक्रिया पार पाडून असे तात्पुरते (प्रोव्हिजनल) सदस्यत्व देऊ शकते, परंतु व्यवहारात  कोणतीही कमिटी   स्वतःवर आरोप होऊ नये  म्हणून अश्या परिस्थितीमध्ये वारसाहक्क प्रमाणपत्र आणण्यास सांगते. 

    कलम १५४(बी)(१३) प्रमाणे ''एक सभासद - एक मत' हेच तत्व  लागू राहील. व्यक्तिशः मतदान करणे (to  vote  personally ) क्रमप्राप्त आहे. सभासदाऐवजी  प्रॉक्सि किंवा    कोणी पॉवर ऑफ ऍटर्नी  मतदान करू शकत नाही. सहसभासदाला  मुख्य सभासदाच्या  पूर्वपरवानगीनेच  आणि मुख्य सभासदाच्या अनुपस्थितीत  मतदान करता येईल. मात्र उपकलम (१४) प्रमाणे प्रोव्हिजनल (नॉमिनी) सभासदाला   मतदानाचा हक्क  दिलेला आहे. याचाच अर्थ इतर कोणतेही  सभासद नसल्याने  प्रोव्हिजनल सभासदाला मिटिंगला उपसस्थित राहण्याचा हक्क आहे   आणि मिटिंगला उपस्थित राहून दिले नाही तर मतदानाच्या हक्काचा भंग होतो, जे सोसायटीला करता येणार नाही.   त्यामुळे तुम्ही  प्रोव्हिजनल सभासद म्हणून  मिटींगला विशेषतः रिडेव्हल्पमेंटच्या  सभांना  उपस्थित राहून मतदानाचा हक्क बजावू शकता. उलट सोसायटीने प्रोव्हिजनल सभासदत्व दिले की त्यांचे काम सोपे झाले, वारस ठरविणे  किंवा वारसांमधील वाद सोडवणे हे सोसायटीचे काम नाही,  ते काम कोर्टाचे किंवा वारसांच्या  समजूतदारपणावर अवलंबून आहे. 

 एक महत्वाची गोष्ट नमूद करावीशी वाटते की "सभासदत्व" आणि "मालकी हक्क" ह्या दोन वेगळ्या गोष्टी असतात. नॉमिनी आणि ७/१२ यामध्ये सारखेपणा काय आहे ? तर कायद्याने दोघांनीही मालकी हक्क ठरत  नाही आणि दोघांबाबत गैरसमज खूप आहेत.     नॉमिनी कोणाला नेमायचे हा अधिकार सभासदाला असतो. त्यामुळे एखादा कायदेशीर वारस हा नॉमिनी म्हणूनहि नेमलेला असू शकतो, पण नेमलेला नॉमिनी हा कायदेशीर वारस असेलच असे नाही.

ॲड. रोहित एरंडे ©